تاریخچه حدیثنظر به این که قسمتی از احادیث در تبیین و تفسیر آیات قرآن و ثواب قرائت آنها وارد شده، جای تردید نیست که پیشینه حدیث از سرآغاز نزول وحی است، و قرآن و حدیث دو راهنمای مردم مسلمان بوده‌اند. ۱ - حدیث در عصر پیامبرطبق احادیثی که در کتب معتبره شیعه و سنی وارد شده، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به حفظ و ضبط و نقل احادیث سفارش و تاکید می‌فرمود احادیثی که حفظ چهل حدیث در آنها توصیه شده، از بهترین دلایل اهتمام پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به نقل و ضبط و حفظ و تدوین حدیث است (اربعین). و نیز پژوهشگر معاصر آقای سید محمد رضا جلالی [۴]
تدوین السنة الشریفة، ۸۷
. چهل و چهار حدیث از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل کرده که در آنها دستور به کتابت و تقیید حدیث، یا اذن و رخصت به آن، آمده است، و همه این احادیث از طریق عامه روایت شده و در کتابهای معتبره آنان موجود است با این وصف عامه چنین ادعا دارند که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از نوشتن و تدوین حدیث منع فرموده است! و احادیثی هم در این باب به آن حضرت نسبت داده‌اند، سپس متاخرین آنها در مقام جمع و توجیه احادیث منع و جواز برآمده‌اند، و دچار اختلافات و اشتباهات فراوانی شده‌اند [۵]
دراسات فی الحدیث و المحدثین، ۱۵
[۶]
اضواء علی السنة المحمدیه، ۲۲۱
[۷]
تحقیق النصوص و نشرها ۱۰۰ به بعد
[۸]
تدوین السنه الشریفة، ۲۶۱
.۱.۱ - حدیث در عصر خلفاالبته ابوبکر و عمر و پیروان آنها از تدوین و کتابت، بلکه از نقل و روایت حدیث، به شدت جلوگیری کردند تا آن جا که بعضی از راویان حدیث را به زندان کشیدند، و بعضی دیگر را تبعید کردند، و قسمتی از آثار را سوزاندند، که بر اثر آن متاسفانه، تدوین حدیث به طور رسمی سالها به تاخیر افتاد و عواقب شومی در پی داشت، چنانکه خود عامه معترفند و تصریح کرده‌اند که: وقتی عمر بن عبدالعزیز (۹۹ـ ۱۰۱ ق) به تدوین حدیث فرمان داد، بیشتر صحابه پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از دنیا رفته بودند و تحولات اوضاع و گروه بندیهای سیاسی زمینه را برای دروغ پردازان و جعل کنندگان، فراهم ساخته بود [۹]
تدوین السنة الشریفة، آثار من التدوین، ۴۸۱
(جعل حدیث).۱.۲ - حدیث در عصر امیر المومنیندر مقابل، حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و دیگر ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) نسبت به حفظ و کتابت و نشر حدیث اهتمام شدید داشتند و خود به نوشتن و املاء حدیث پرداختند و پیروان خود را پیوسته بدان تشویق می‌کردند [۱۱]
الذریعة، ۱/۶
. اولین اثر در این باره همان صحیفه‌ای است که امیر مؤمنان علی (علیه‌السّلام) از احادیث رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تدوین ساخته که احیانا از آن به «کتاب علی» تعبیر می‌کنند، و در آن مطالبی از میزان دیات و احکام آزادی اسیر و غیره مندرج است، و جمعی از محدثین خاصه و عامه از آن حدیث نقل کرده‌اند [۱۲]
تاسیس الشیعة، ۲۷۹
[۱۳]
مسند، احمد بن حنبل، ۱/۷۹،
[۱۴]
سنن، ابن ماجه، ۲/۸۸۲
. همچنین سلمان و ابوذر غفاری و ابو رافع مدنی و جابر بن عبدالله انصاری و بعضی دیگر از صحابه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به کتابت حدیث پرداختند، و آثاری از خود بر جای نهادند [۱۵]
اعیان الشیعة، ۱/۱۷۹ .
۱.۳ - حدیث در عصر تابعیندر طبقه تابعین نیز عده‌ای از پیروان اهل بیت عصمت (علیهم‌السّلام)به تالیف کتابهایی از مجموعه احادیث اهتمام می‌ورزیدند، از جمله: اصبغ بن نباته، عبید الله بن ابی رافع، سلیم بن قیس هلالی، حارث بن عبدالله اعور همدانی، ربیعة بن سمیع، میثم تمار و محمد بن قیس بجلی و... سپس در زمانهای بعدی آثار بیشتر و وسیعتری تالیف شده و اصحاب ائمه (علیهم‌السّلام) و طبقات محدثین بعد از آنها تا زمان ما کتابهای بی شماری در این باره تالیف کرده‌اند. ۲ - پانویس
۳ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تاریخچه اجمالی حدیث»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۱۷ |